Օգոստոսի 7-ը Սփյուռքի զինյալ պայքարի նահատակների հիշատակի օրն է: Այս տղաներն իրենց անհավանական պայքարով աշխարհում մեզ համար ստեղծեցին պայքարող, մարտնչող ազգի համարում: Մեզ համար կուտակեցին արժանապատվության այնպիսի ահռելի պաշար, որը մինչ օրս անխնա մսխում ենք ու այն դեռ չի վերջանում:

1922 թ. Մխիթարյան միաբանությանը և «Հունգարիայի հայերի միության» հիմնադիր Ֆելիքս Ավեդիկին շատ մեծ դժվարությամբ հաջողվեց ստանալ Հունգարիայում Մխիթարյան միաբանության ներկայացուցչության և ինքնուրույն կաթողիկե եկեղեցական համայնքի հիմնադրման թույլտվությունը:

Թշնամին մեծաթիվ զորքով շարժվում էր դեպի քաղաք: Արդեն ընկել էին Թալիշը, Հաթերքը, Տոնաշենը, Կարմիրավանը, Մոխրաթաղը և շրջանի այլ հայկական գյուղեր: Մենք դեռևս բավականաչափ ուժեր չունեինք այդ կողմում, և մինչև մեր տղաների Մարտակերտ հասնելը պետք էր հասցնել տարհանել քաղաքի բնակչությանը ... բոլորը շատ լավ հասկանում էին, թե ինչի է ունակ թշնամին:

1983 թ. հուլիսի 27-ին Լիզբոնյան հնգյակը՝ Վաչե Տաղլյանը, Սեդրակ Աճեմյանը, Սիմոն Յահնիյանը, Արա Քրջլյանը և Սարգիս Աբրահամյանը, իմացյալ մահով անմահացան Պորտուգալիայի մայրաքաղաք Լիսաբոնում գտնվող Թուրքիայի դեսպանատունը գրավելու գործողության ժամանակ:

Լեւոն Աթաբէկեանը ծնուել է Շուշիում 1875 թ., ազնուական Աթաբէկեան մելիքական գերդաստանի մէջ, որի տոհմական բնակավայրն էր Ջրաբերդ գաւառի Կուսապատ գիւղը: Նախնական կրթութիւնը ստացել է Շուշուայ ռէալական դպրոցում եւ աւարտել 1893 թ.: Նոյն թուականին մօր հետ մեկնել է արտասահման եւ յաճախել Լայպցիգի համալսարանի հասարակական գիտութիւնների բաժանմունք: 1897 թ. փոխել է ընտրած մասնագիտութիւնը, տեղափոխուել Ցիւրիխի համալսարանի բժշկական բաժանմունք եւ աւարտել 1903 թ․:

1910 թ․ հունիսի 6-ին տեղի ունեցավ կաթողիկոսական վեհարանի նոր շենքի հիմնարկեքը (բարերար՝ Ա․ Մանթաշյանց, ճարտարապետ՝ Պողոս Զոհրաբյան)։

Արեւմտահայաստանի մէջ տեղի ունեցող ամենօրեայ խժդժութիւնները, կողոպուտը,հարստահարութիւնը, իրաւունքներու անտեսումն ու հալածանքները, Պոլսոյ Աշըգեան պատրիարքին ցուցաբերած անտարբերութիւնը առաւել եւս կը քաջալերէին Սուլթանը:

Իհարկէ Կարօ Մեհեանի տեսական հայացքներում Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան անկիւնադարձը չի կայանում միմիայն առկայ 60,000 քառակուսի կիլոմետրով բնորոշուող աշխարհագրութեամբ, այլեւ ՀՀ խորհրդարանի 1919թ․ «Միացեալ Հայաստան» ի մասին յայտարարութեամբ եւ այս ակտի ուղղութեամբ ՀՀ դիւանագիտութեան երկու փայլուն ձեռքբերումների՝ Սեւրի խաղաղութեան պայմանագրով (1920թ․ օգոստոս) եւ Վուդրօ Վիլսոնի իրաւարար վճռով (1920թ․ նոյեմբեր)։

Պետական քաղաքականութեան բնագաւառում այս նոյն պայքարի դրսեւորումները հակիրճ վերլուծելով, Մեհեանը գրում է․ «Արտաշէս, Տիգրան եւ, աւելի ետք, որոշ չափով Տրդատ զօրեղ անհատականութիւններ են։ Եւ այդ անհատականութիւններու զօրութիւնն է, որ յաջողած է ստեղծել, տարածութեան ամբողջութեան հետ, զայն հաւաքական ճիգերով ոչ միայն ապահով պահելու, այլեւ աստիճանաբար ընդլայնելու կարելիութեան հաւաքական տենչը․․․

Տեսնենք, թէ ո՞րտեղից է ակունք առնում Նիկոլ Փաշինեանի այն դոկտրինալ յայտարարութիւնը, համաձայն որի․ «ՀՀ-ն երբեք Հայ դատի քաղաքականութիւն չի վարել: ՀՀ-ն երբեք Հայաստան-Թուրքիա սահմանը կասկածի տակ չի առել» (2022թ.)։